Uyqusizlik dardi sababi va davolash

Uyqusizlik (Insomniya) - bu tungi uyquning buzilishi va kunduzgi uyqusirash mavjud bo’lgan patologik holat. Statistik ma'lumotlarga ko'ra, voyaga yetgan erkaklarning taxminan 30% va ayollarning 37%, shuningdek, 4 homilador ayoldan uchtasi bu muammoga duch kelishmoqda. Surunkali uyqusizlik ko'pincha semirishdan tortib depressiyaga qadar turli xil kasalliklar va holatlarning qo'zg'atuvchisi hisoblanadi. Muntazam takrorlanadigan uyqusizlik muammosida, patologiyaning sababini aniqlaydigan va uni tezda yo'q qilish yo'lini topadigan malakali mutaxassislarning yordami zarur.

Uyqusizlik kasallikmi?

Uyqu - organizmning normal ishlashi uchun juda zarur. Bu vaqtda markaziy asab tizimi kun davomida olingan ma'lumotlarni qayta ishlaydi va aksariyat organlar va tizimlar mashqdan so'ng dam oladi. Odamga har kuni o'rtacha 6 dan 10 soatgacha uxlash kerak, ayniqsa kechasi. Uxlash mexanizmining ishlamay qolishi, tez-tez uyg'onish va dam olishning umumiy vaqtini qisqarishi charchoqning rivojlanishiga, diqqat va konsentratsiyaning pasayishiga olib keladi.

Uyquning buzilishi ushbu jarayonning gormonal regulyatsiyasi buzilganligi sababli yuzaga keladi deb aniqlangan. Xususan, ular tunda kortizol va adrenokortikotropik gormonlar darajasining oshishi bilan bog'liq.

Uyqusizlik sabablari

Uyqusizlik turli sabablarga ko'ra paydo bo'ladi. Uyqusizlikning keng tarqalgan sabablari:
- qattiq stress va asab tizimining surunkali ortiqcha yuklanishi;
- har qanday surunkali og'riq;
- yurak ritmining buzilishi;
- gipertireoz (qondagi qalqonsimon bez gormonlarining ko'payishi);
- jig’ildon qaynashi;
- sezilarli jismoniy charchoq;
- bezovta oyoq sindromi;
- tanadagi gormonal o'zgarishlar (balog'at yoshi, homiladorlik, menopauza);
- ruhiy kasalliklar va buzilishlar: depressiya, shizofreniya va boshqalar;
- ba'zi dori-darmonlarni qabul qilish (psixostimulyatorlar);
- giyohvandlik, alkogolizm;
- qahvani suiiste'mol qilish;
- tungi apnoe (ortiqcha vazn, burun to’sig’i qiyshiqligi va boshqa sabablar fonida yotgan holatda nafas olish buzilishi);
- vaqti-vaqti bilan tungi smenada ishlash;
- vaqt zonalarining keskin o'zgarishi.
Uyqusizlikka eng ko'p moyil bo'lganlar: homilador ayollar, qariyalar va haddan tashqari asabiy qo'zg'aluvchanlikdan aziyat chekadigan odamlardir. Bundan tashqari, quyidagi kasalliklar uyqusizlik rivojlanishiga sabab bo'lishi mumkin:
- bronxial astma;
- yurak yetishmovchiligi;
- prostata bezining gipertrofiyasi;
- jigar yoki buyrak yetishmovchiligi
- ateroskleroz;
- Parkinson kasalligi va boshqa patologiyalar.

Uyqusizlik turlari

Kasallikning rivojlanishiga qarab, uyqusizlikning quyidagi turlari ajratiladi:
- vaqtinchalik: bir haftadan ko'p davom etmaydi, ko'pincha og'ir, ammo qisqa muddatli stress, vaqt zonalarining o'zgarishi va boshqalar fonida paydo bo'ladi;
- o'tkir: uyquning buzilishi 7 kundan 1 oygacha davom etadi, shuningdek, ko'pincha stress yoki qattiq charchoq fonida paydo bo'ladi;
surunkali: bir oydan ko'proq davom etadi, turli xil somatik kasalliklar, doimiy stress, surunkali ortiqcha ish va boshqalar bilan bog'liq bo'lishi mumkin.

Uyqusizlikning yana bir tasnifi muammoning sababi bilan bog'liq. Uyqusizlikning quyidagi shakllari ajratiladi:
- adaptiv: stress fonida yuzaga keladi;
- psixofiziologik: odamning uyqusizligi qo'rquv bilan bog'liq bo’lishi mumkin va uxlashdan oldin tashvishlanish kuchayishi bilan birga keladi;
- idiopatik: hech qanday sababsiz paydo bo'ladi;
- xulq-atvorli: bolalarda uchraydi, bu uyquga noto'g'ri munosabat shakllanishi bilan bog'liq, masalan, doimo aravachada ketayotganda - uxlab qolish odati;
- yomon uyqu gigienasi bilan bog'liq;
- somatik patologiya bilan bog'liq;
- ruhiy kasallik fonida paydo bo'lgan;
- dori-darmonli: ba'zi dori-darmonlarni qabul qilish tufayli paydo bo'ladi;
- psevdo-uyqusizlik: odam odatda uxlab qolishi va yetarli vaqt uxlashi, ammo subyektiv ravishda uxlay olmayotganiga ishonadigan holat.

Uyqusizlik alomatlari

Uyqusizlik alomatlari har xil, ammo ularning barchasi uyqu davomiyligining pasayishi bilan bog'liq. Kasallik o'zini quyidagi belgilar bilan namoyon qilishi mumkin:
- Uyquga ketish qiyinligi: odam uzoq vaqt o’z joyida aylanadi, qulay holatni qidiradi va hk.;
- Tun davomida bir yoki bir necha marta uyg'onish, keyin esa uyqusizlik;
- Erta uyg'onish, buning natijasida uyquning umumiy davomiyligi 6,5 soatdan oshmaydi.
- Uyquning yetishmasligi muqarrar ravishda odamning kunduzgi holatiga ta'sir qiladi. Odam zaiflik, asabiylashish, charchoqni ertalabki soatlarda his qiladi. Haddan tashqari uyquchanlik diqqat konsentratsiyasining pasayishiga, fikrlash jarayonlarining sekinlashishiga olib keladi. Insonning ishlashi sezilarli darajada pasayadi va xatolar soni ko'payadi.

 
Foto: вебджем.рф

Uyqusizlik diagnostikasi

Uyqusizlik somnolog tomonidan aniqlanadi. Birinchi o’rinda shifokor asosiy shikoyatlarni aniqlash uchun bemorni diqqat bilan so'roq qiladi. Shifokor, ayniqsa, mavjud bo'lgan alomatlar, ularning davomiyligi va paydo bo'lish chastotasi haqidagi ma'lumotlarni aniqlaydi. Uyqu buzilishining mumkin bo'lgan sabablarini aniqlash uchun quyidagi skrining tekshiruvlari tayinlanadi:
- umumiy qon va siydik sinovlari;
- LOR shifokorining maslahati;
- nevrologik tekshiruv;
- 24 soatlik EKG monitoringi (Xolter) va boshqa tahlillar ko'rsatmalar va alomatlarga qarab tayinlanadi.
Kutish kundaligi, albatta, tuziladi, unda har bir kunning oxirida quyidagilar yozib boriladi:
- ishlatilgan dorilar;
- oxirgi ovqat vaqti;
- spirtli ichimliklar, kofe, choy ichish, chekish;
- uyqu muhitining xususiyatlari (shovqin, issiqlik, to'yinganlik va boshqalar);
- yotish vaqti;
- uyquga ketish sifati;
- tungi uyg'onishlar soni va ularning davomiyligi;
- uyg'onish vaqti;
- uyg'onganidan keyingi o’zini his qilish.
Har bir tafsilot uyquni batafsil tahlil qilish uchun muhimdir. Texnik lahzalar (uxlab qolish vaqti, uyg'onish soni va boshqalar) ambulatoriya aktigrafiyasi yordamida yozilishi mumkin. Diagnostika usuli harakatlarni qayd qiluvchi maxsus moslamadan foydalanishni o'z ichiga oladi. Kundalik kamida bir hafta saqlanadi va bemorning uyqusining barcha xususiyatlarini baholashga imkon beradi.

Uyqusizlikni davolash

Uyqusizlikni davolash uni qanday sabablarga ko’ra kelib chiqqaniga bog’liq. Agar uyqu bilan bog'liq muammolar badandagi kasallik fonida yuzaga kelgan bo'lsa, uni yo'q qilish yoki simptomlarning og'irligini iloji boricha kamaytirish kerak.


Foto: ru.freepik.com

Uyqusizlikni to'g'ridan-to'g'ri yo'q qilish uchun dori-darmon va dorivor o’tlardan foydalaniladi. Shifokorlar ixtiyorida uyquning u yoki bu jihatiga ta'sir qiladigan juda ko'p sonli dorilar mavjud. Eng ko'p ishlatiladiganlari:
- uyqu tabletkalari: uxlashni osonlashtiradi va tungi uyg'onish xavfini kamaytiradi;
- trankvilizatorlar: tashvishlanishda buyuriladi;
- melatonin: kunning qorong'i vaqtida organizm tomonidan ishlab chiqariladigan gormon; uyquning boshlanishiga yordam beradi; dori vaqt zonalarini o'zgartirganda yoki bir necha tungi smenalardan keyin uxlash va uyg'oqlikning normal ritmini tiklash zarurati bilan bog'liq bo'lsa buyuriladi.
Ushbu guruhlardagi dorilar faqat shifokor ko'rsatmasiga binoan qo'llanilishi kerak, chunki nazoratsiz foydalanish giyohvandlikka olib keladi va to'satdan dori ichishni to’xtatish jiddiy uyqusizlikka olib kelishi mumkin. O'simlik preparatlari bundan istisno (pustirnik, valeria va boshqalar), ammo ular ham suiste'mol qilinmasligi kerak.

Psixoterapiya, ayniqsa, muammo o'tkir yoki surunkali stress tufayli yuzaga kelgan bo'lsa, uyqusizlikda yaxshi ta'sir qiladi. Odatda kognitiv-xulq-atvor texnikasi qo'llaniladi. Ular bemorga quyidagilarda yordam beradi:
- tashvishli fikrlar bilan muvaffaqiyatli kurashish uchun;
- haqiqatni ijobiy idrok etish uchun;
- haddan tashqari tashvishga sabab bo'lgan omillarni mustaqil ravishda yo'q qilish uchun;
Ba'zi hollarda uyquning buzilishi gipnoz bilan samarali davolanadi.

Uyqusizlik asoratlari

Aksariyat odamlar uyqusizlikni jiddiy muammo deb bilishmaydi. Lekin, surunkali uyqusizlik quyidagi patologik o'zgarishlar majmuasini keltirib chiqarishi mumkin:
- immunitetning sezilarli pasayishi: uxlash vaqtida organizm kuchini tiklaydi va immun tizimining muhim tarkibiy qismlaridan biri bo'lgan sitokinlarni ishlab chiqaradi; ularning yetishmasligi shamollash va boshqa yuqumli kasalliklarga qarshilikning pasayishiga olib keladi;
surunkali kasalliklarning kuchayishi;
- yurak-qon tomir tizimi patologiyasining rivojlanishi: uyquning surunkali yetishmasligi qon bosimining beqarorligiga, yurak urish tezligining o'zgarishiga, xavfli sharoitlar xavfining oshishiga olib keladi;
- vazn ortishi: kuchni boshqa yo'l bilan tiklash uchun, odam ongsiz ravishda yuqori kaloriyali uglevodli ovqatlarga intila boshlaydi, bu esa vaznni ko'payishiga olib keladi; bundan tashqari, uyquning yetishmasligi to'yinganlik hissi uchun javob beradigan gormonlar ishlab chiqarishning pasayishiga olib keladi;
- asab tizimining charchashi: tungi dam olishning yetarli emasligi har qanday faoliyatga diqqatni jamlash qobiliyatini pasaytiradi, fikrlash tezligi va sifati zarar ko'radi;
- depressiya, tashvishlanish buzilishi: bu holatlar ko'pincha to'siq doirani hosil qiladi, bu esa uyqusizlikni yanada kuchaytiradi;
- jinsiy aloqani pasayishi: kuch yetishmovchiligida tanada faoliyatning eng muhim jihatlari "o'chadi", bu libido, ayollarda anorgazmiya, erkaklarda jinsiy quvvatsizlik yo'qligida ifodalanadi.
Bundan tashqari, uxlab yotgan kishi xavfli vaziyatga tushib, haydash paytida yoki doimiy diqqatni jamlashni talab qiladigan mexanizmlar bilan ishlashda o'ziga va boshqalarga zarar yetkazishi mumkin.

Uyqusizlik profilaktikasi

Uyqusizlikning oldini olish uxlashni osonlashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar majmuini o'z ichiga oladi. Uyqu gigienasi uyqu samarali bo'lishi uchun juda muhimdir:
- bir vaqtda yotishga harakat qiling;
- yotishdan 30-60 daqiqa oldin televizor ko'rishni va gadjetlardan foydalanishni istisno qiling;
- yotoqxonani toza havo bilan ta'minlang;
- agar kerak bo'lsa xonani qorong’ulashtiring;
- yotishdan bir soat oldin toza havoda sayr qiling; to'liq sport tadbirlarini kunning birinchi yarmiga o'tkazish yaxshiroqdir, chunki ular hayajonli ta'sirga ega;
- kechqurun og'ir ovqatni taomnomangizdan chiqarib tashlang, shuningdek tushdan keyin kofe va kuchli choydan foydalanishni minimallashtiring;
- yotishdan oldin dush yoki iliq vanna qabul qiling, tinchlantiruvchi musiqa tinglang;
- chekishni va ichishni minimallashtiring.
Bundan tashqari, siz quyidagi muolajalar yordamida tanani bo'shashtira olasiz:
- aromaterapiya: limon balzam, romashka, lavanda, ilang-ilang efir moylari tinchlantiruvchi ta'sirga ega; siz aroma chiroqidan foydalanishingiz yoki hammom suviga bir necha tomchi yog' qo'shishingiz mumkin;
- massaj: oyoqning yengil massaji, qarshi ko’rsatmalar bo'lmagan taqdirda bosh va bo'yinni mashqlar bilan qizdirish kun davomida to'plangan asabiy taranglikni bartaraf etishga yordam beradi;
- o'simlik choy damlamalari va choylar: yalpiz, limon, romashka, valeria o’ti va boshqa tinchlantiruvchi o'tlar qo'shilgan preparatlar yotishdan yarim soat oldin infuzion yoki damlama shaklida olinadi;
- meditatsiya, yoga, nafas olish mashqlari: bo'shashishni targ'ib qilish va keraksiz tashvishlardan xalos bo'lish.
Bundan tashqari, shifokorlar ortiqcha zo’riqishdan qochish va har kuni yaxshi dam olishni maslahat berishadi. Muntazam ravishda ozgina jismoniy mashqlar qilish kerak: yurish, suzish va boshqa sokin sport turlari. Bu nafaqat uyqusizlikni, balki boshqa ko'plab kasalliklarni ham oldini oladi. 

Manba: 7010303.ru / Shifo.uz