Homiladorlikda toksikoz sabablari, belgilari va davolash

Ko’p ayollar homiladorlikning boshlanishi bilan ko’ngil aynish va hatto qusish boshlanishini kutishadi. Darhaqiqat, erta toksikoz ko’pincha homiladorlikning boshida ko’plab bo’lajak onalarning doimiy sherigiga aylanadi. Ushbu noxush alomatlardan xalos bo’lishning biron bir usuli bormi?
Toksikoz (shifokorlar bu holatni gestoz deb atashadi) — bu ayolning homiladorlikka moslashishini buzilishi sifatida tavsiflanadigan sindrom. Vujudga kelgan vaqtga kelib, erta gestoz va homiladorlikning so’nggi 2-3 oyida yuzaga keladigan kech gestoz ajratiladi. Kech gestoz erta gestozdan farq qilib, shish, qon bosimi va proteinuriya bilan namoyon bo’ladi.

Homiladorlik paytida erta toksikoz qachon boshlanadi?

Erta toksikoz odatda homiladorlikning birinchi yarmida sodir bo’ladi. Odatda toksikoz belgilari platsenta shakllanishi tugaganidan keyin, ya’ni homiladorlikning 12-13 xaftasida to’xtaydi. Oddiy homiladorlik paytida ayol tanasida deyarli barcha organlar va tizimlar faoliyatidagi adaptiv o’zgarishlar ro’y beradi. Ular ichki sekretsiya bezlari ishtirokida asab tizimi tomonidan tartibga solinadi. Toksikoz esa kelajakdagi onaning tanasining moslashuvchan mexanizmlarining rivojlanayotgan homila ehtiyojlarini yetarli darajada qondira olmasligidan kelib chiqadi.

Toksikoz belgilari

Toksikozning eng keng tarqalgan namoyishi qusishdir. Erta toksikozning boshqa shakllari juda kam uchraydi:
homilador ayollarda dermatoz — bu homiladorlik paytida yuzaga keladigan va keyinchalik yo’q bo’lib ketadigan teri kasalliklari guruhi. Homiladorlikning dastlabki davrida dermatoz homilador ayolning tanasida immunitet buzilishi natijasida yuzaga keladi. Shuningdek ovqat hazm qilish va endokrin tizim kasalliklari bilan kasallangan bemorlarda tez-tez uchraydi. Homiladorlikda dermatozning eng keng tarqalgan shakli bu qichishish. U terining kichik qismida paydo bo’lishi yoki butun tanaga, shu jumladan oyoq va kaftlarga tarqalishi mumkin.
homilador ayollarda tetaniya (xorea) — Bu holat paratiroid bezlari faoliyati pasayganda paydo bo’ladi. Bu tanadagi kalsiy almashinuvining buzilishiga olib keladi. Klinik jihatdan kasallik mushaklarning og’riqlari bilan namoyon bo’ladi. Ko’pincha og’riqlar barmoqlarda, ba’zida yuzning mushaklarida paydo bo’ladi.
homilador ayollarda ortiqcha so’lak ajralishi — suyuqlikning katta yo’qotilishi bilan bog’liq so’lak ko’payishi (kuniga 1 litrgacha). So’lak ajralishi toksikozning mustaqil namoyon bo’lishi yoki homilador ayollarda qusishni keltirib chiqarishi mumkin. So’lak ishlab chiqarishda nafaqat markaziy asab tizimidagi o’zgarishlar, balki gormonal o’zgarishlar ta’sirida so’lak bezlari va ularning kanallaridagi mahalliy buzilishlar ham muhimdir.
homilador ayollarda bronxial astma — bu toksikozning juda kam uchraydigan shakli.
osteomalaziya — kalsiy va fosfor almashinuvining buzilishi tufayli suyaklarning yumshashi sodir bo’ladi. Tos suyagi va umurtqa pog’onasi ko’proq ta’sir qiladi.
homilador ayollarda neyropatiya va psixopatiya.

Toksikoz sabablari

Qayd uchun eslatma!
Erta toksikoz rivojlanishining sabablari va mexanizmlarini tushuntirishga harakat qiladigan ko’plab nazariyalar mavjud: eng mashhurlari neyro-refleks va immunologik.

Neyro-refleks nazariyasiga ko’ra, qusish miya po’stlog’i va po’stloq osti tuzilmalari o’rtasidagi munosabatlarning buzilishi tufayli yuzaga keladi. Homiladorlik paytida himoya reflekslarining aksariyati, shu jumladan nafas olish va yurak faoliyati uchun javob beradigan miyaning po’stloq osti tuzilmalari odatdagidan ko’ra intensiv ishlay boshlaydi. Po’stloq osti tuzilmalarilarning bir xil joylarida qusish va so’lak markazlari joylashgan deb hisoblanadi. Ular qo’zg’alish jarayonlarida ham qatnashadilar. Shuning uchun qusishdan oldin ko’ngil aynish va chuqur nafas olish, yurak urish tezligi, so’lak hajmining ko’payishi, tomirlar spazmi tufayli oqarish, hidning o’zgarishi kabi hodisalar bo’lishi mumkin.

Toksikoz rivojlanishida immunologik kasalliklar ma’lum rol o’ynaydi. Qusishni boshlash vaqti odatda platsentada qon aylanishining shakllanishiga, oq qon hujayralari rivojlanishining ko’payishiga, immunitet reaksiyalarida qatnashadigan limfotsitlarga to’g’ri keladi. Xomila onaning tanasiga begona bo’lib, uning immuniteti unga shunday ta’sir ko’rsatadi. Ushbu immun hujayralarni to’playdigan plasentaning to’liq pishib yetishidan so’ng, toksikoz odatda yo’qoladi.

Inson xorionik gonadotropini (HGCH) homilador ayollarda qusishni rivojlanishida ma’lum rol o’ynaydi. Ushbu gormon homiladorlik paytida plasenta tomonidan ishlab chiqariladi. Uning yuqori konsentratsiyasi qusishni qo’zg’atishi mumkin.

Toksikoz alomatlarini yo’qotish

Yengil toksikoz odatda uyda davolanadi. Ammo, shunga qaramay, homilador ayol shifokorlar nazorati ostida bo’lishi, shifokor tomonidan tavsiya etilgan barcha testlarni o’tkazishi va maslahatlarga rioya qilishi kerak. Bu shifokorga kelajakdagi ona tanasining holatini kuzatishga va vaqtida yuzaga kelishi mumkin bo’lgan asoratlarning oldini olishga imkon beradi. Ayol odatdagi uyqu va dam olish rejimini tashkil qilishi, toza havoda sayr qilishni, oiladagi tinch muhitga rioya qilishi kerak.

Toksikozda to’g’ri ovqatlanish

Homiladorlar har 2-3 soatda kichik qismlar bilan, bo’laksimon ravishda ovqatlanishi kerak. Ovqat oson hazm bo’lishi kerak, iloji boricha yuqori kaloriyali va vitaminlarga boy bo’lishi kerak. Ishtahaning pasayishi sababli ona uchun turli xil va yoqimli ovqatlarni tavsiya qiladilar. Lekin achchiq va dudlangan taomlar bundan mustasno. Taomlar homilador ayolning istaklarini inobatga olgan holda tanlanadi. Shuni esda tutish kerakki, juda issiq yoki juda sovuq ovqat ko’pincha qusishni keltirib chiqaradi. Ovqat iliq bo’lishi kerak. Kuniga 5-6 marta mineral suvlarni oz miqdorda iste’mol qilish tavsiya etiladi.
Agar ko’ngil aynish va qusish ertalab paydo bo’lsa, uyg’ongandan so’ng yotoqdan turmasdan nonushta qilish tavsiya etiladi. Nonushta uchun quruq pechenyelar, quritilgan non yeyishingiz, choy yoki limon bilan suv ichish mumkin, yengil yogurtga ham ruxsat beriladi. Bularning hammasini oldindan karavot yoniga qo’yish yoki kimdirdan nonushta olib kelishini so’rash yaxshiroqdir.
Har bir ayol o’zi uchun ko’ngil aynish bilan kurashishga yordam beradigan vositani tanlaydi. Kimgadir apelsin, limon yoki olma bo’lagi yordam beradi. Onalar toksikoz alomatlarini yo’qotish uchun quritilgan non yoki yalpizli qandlarni olib yurishadi. Qovoq suvi yaxshi qusishga qarshi ta’sirga ega. Zanjabil choyi ko’plab homilador ayollarga yordam beradi. Uning tayyorlanishi:

• To’g’ralgan yoki qirg’ichdan chiqarilgan zanjabil ildizi qaynoq suv bilan quyiladi. 15-20 daqiqa davomida turib olinadi. Choyni iliq ichish yoki limon, yalpiz yoki asal bilan sovutish mumkin.

Hayvonlardan olingan yog’lar va oqsillarni oshqozon osti bezi fermentlari faolroq bo’lganida, ertalab iste’mol qilish tavsiya etiladi. Sut mahsulotlarini tushlikdan keyin yoki yotishdan oldin iste’mol qilish yaxshidir.
Qayd uchun eslatma!
Konservantli ioziq-ovqatlarni, broyler tovuqlari go’shtini va fast-fudlarni ko’p iste’mol qilish tavsiya etilmaydi.

Tanadagi metabolik jarayonlarni saqlab qolish uchun kuniga 2-2,5 litr suyuqlik ichish maqsadga muvofiqdir. Qusishni ko’payishi bilan bir vaqtning o’zida qattiq va suyuq ovqatlarni iste’mol qilish tavsiya etilmaydi. Suyuqliklarni ovqatdan 30 daqiqa oldin va 1,5 soatdan keyin ichmaslik kerak. Chunki bu oshqozon devorlarini cho’zish va retseptorlarga ta’sir qilish orqali qusishni keltirib chiqaradi.

Toksikozda damlamalar

• Suli yormasi damlamasi

Suli yormasi damlamasi oshqozon devorlarini o’rab oladigan vosita sifatida tavsiya etiladi, ya’ni shilliq plyonka hosil qiluvchi va oshqozon va ichak devorlarida retseptorlarning tirnash xususiyati oldini oladi. U quyidagicha tayyorlanadi: 2-3 osh qoshiq suli yormasi yuviladi, ustidan 500-700 ml suv quyiladi, qopqoq ostida 30 daqiqa qaynatiladi. Damlama suvi to’kiladi, donalari eziladi va yangi suv bilan quyiladi va to’liq pishganicha qaynatiladi. Olingan massa blender bilan eziladi. Damlamani och qoringa va kechqurun yotishdan oldin iste’mol qilish kerak, lekin kechki ovqatdan keyin 2 soatdan oldin emas, shuningdek kun davomida kichik qismlarda ichsa ham bo’ladi.
Bu damlama na’matak damlamasi bilan birgalikda ayniqsa yaxshi ta’sir ko’rsatadi.

• Na’matak damlamasi

Ushbu damlama vitaminlar va minerallarning yaxshi manbaidir — tarkibida C, K, P va PP vitaminlari, kaliy, marganets, temir moddalari mavjud, o’t pufagi faoliyatini normallashtirishga yordam beradi. Uni tayyorlash uchun 1 osh qoshiq na’matak kerak. Bir qoshiq maydalangan na’matak ustiga 250 ml qaynoq suv quyiladi va taxminan 2 soat davomida termosda qoldiriladi.

Toksikozda fizioterapiya

Toksikozda farmakologik bo’lmagan vositalar orasida fizioterapiya mashqlari yaxshi ta’sir ko’rsatadi. Mashqlar to’plamiga yurish, qorin va oyoq-qo’l mushaklarini cho’zish bilan birga chuqur nafas olish kiradi. Egilishlarni istisno qilish kerak, ular ko’ngil aynishini kuchaytirishi mumkin. Kompleks tarkibiga qo’l, oyoq mushaklarini mashq qilish, bo’shashish uchun dinamik mashqlar kiradi. Davolash gimnastikasi nafas olish texnikasi bo’yicha mashqlarni ham o’z ichiga oladi. Natijada, tanani kislorod bilan to’yingan, qusish markazining qo’zg’aluvchanligi pasayadi — toksikoz susayadi.

Toksikozda lazer terapiyasi

Erta toksikozning murakkab terapiyasida qon geliy-neon lazer bilan venaga joylashtirilgan igna orqali nurlanadi. Muolaja 15-20 daqiqa davom etadi. Terapevtik ta’sirga lazerning qon hujayralariga ta’siri, uning xususiyatlarining o’zgarishi, qonda biologik faol moddalar to’planishi tufayli erishiladi. Natijada hujayralardagi metabolizmi o’zgaradi, to’qimalar va organizmning noqulay sharoitlarga chidamliligi oshadi va hayotiylik kuchayadi.

Toksikozda akupunktura

Bular tanadagi va yuzdagi biologik faol nuqtalar va zonalarni tirnash xususiyati asosida davolash usullari. Erta toksikoz bilan bunday ta’sir homilador ayolning asab tizimining tarangligini o’zgartiradi. Akupunktura seansi haftasiga 1-2 marta amalga oshiriladi va 15-30 minut davom etadi.
Homilador ayollarning ertalabki toksikozi va qusishi uchun nuqtali massaj usuli samarali bo’ladi. Buning uchun bilagingizni ichki tomonida, o’rtada, kaftning yuqorisida joylashgan 3 ko’ndalang barmoq ustida joylashgan nuqtaga barmog’ingizni bosishingiz kerak.

Toksikozda aromaterapiya

O’simlik hidlaridan foydalanish — kelajakdagi ona va bolaga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Yoqimli hiddan nafas olib, yaxshi psixologik ta’sirga erishishingiz, yaxshi kayfiyat yaratishingiz va toksikoz belgilarini kamaytirish mumkin. Homiladorlik paytida asosan aroma lampalari, xushbo’y medallar, yostiqchalar va paketlar ishlatiladi. Ko’ngil aynishi va qayt qilishni yengillashtirish uchun lavr, limon, lavanda, haqiqiy kardamon, ukrop, melissa, yalpiz, qizilmiya, evkalipt, zanjabil moylari mos keladi. Havoni xushbo’ylantirish uchun quyidagi aralashmani tayyorlasa bo’ladi — 3 tomchi lavanвa yog’i, 1 tomchi yalpiz moyi, 1 tomchi evkalipt moyi.

Erta toksikozni davolash usullari

Homilador ayollarning erta toksikozini yengil turida ham, davolovchi shifokor, bir qator testlarni tayinlaydi — umumiy qon tekshiruvi, umumiy siydik tekshiruvi, biokimyoviy qon tekshiruvi, gemostaziogramma. Bu homilador ayolning ahvolini kuzatish va organizmda yuz beradigan o’zgarishlarni to’g’irlash uchun dori-darmonlarni o’z vaqtida tayinlash uchun zarurdir.
Agar farmakologik bo’lmagan vositalar samarasiz bo’lsa, shifokor toksikoz bilan kurashishga yordam beradigan dori-darmonlarni buyuradi. Avvalo, bu o’simlik sedativlari, ko’ngil aynish uchun gomeopatik dorilar, B6 vitaminli preparatlar, qusishga qarshi dorilar.

• Agar barcha terapiyaga qaramay, qusish ko’paysa, shifokor qon va siydik sinovlarida o’zgarishlarni aniqlasa va tana vazni tobora kamayib boraversa, kasalxonaga yotqizish ko’rsatiladi.
• Kasalxonada, tanadan yo’qolgan suyuqlik, mikroelementlar va oqsillarni tiklaydigan dorilarni vena ichiga yuboriladi. Homilador ayol kuniga kamida 2-2,5 litr vena ichiga suyuqlik oladi.
• Plasenta orqali qon oqimini yaxshilash va homilaning kislorod bilan ta’minlanishini yaxshilash uchun kislorodli terapiya buyurilishi mumkin — kuniga ikki marta 20-30 minut davomida kislorod-havo aralashmasidan nafas olish tayinlanadi.

Ko’pincha toksikoz belgilari homiladorlikning 12-13 xaftasida asta-sekin kamayadi.

Toksikoz darajalari

Erta homiladorlik toksikozining asosiy belgisi qusishdir. Uning paydo bo’lish chastotasiga, shuningdek, kelajakdagi onaning tanasida metabolik kasalliklarning darajasiga qarab, shifokorlar homilador ayollarda qusishning og’irlik darajasi uch darajasini ajratadilar.

Toksikoz darajalarini ajratish

• Toksikozni yengil darajasi bilan och qoringa yoki ovqatdan so’ng qusish kuniga 3-5 marta kuzatiladi. Qusishga qaramay, oziq-ovqatning bir qismi hali ham saqlanib qoladi va bunday homilador ayollarda sezilarli darajada vazn yo’qotish kuzatilmaydi. Umumiy holat sezilarli darajada zarar ko’rmaydi, qon va siydik sinovlarida o’zgarishlar bo’lmaydi. Bunday qusish turli xil dori-darmonlarga qarshi vositalar bilan osonlikcha davolanadi va ko’pincha parhez va dam olish normallashgandan so’ng o’z-o’zidan o’tib ketadi.
• Toksikozni o’rtacha darajasi bilan (mo’tadil) qanday oziq-ovqat iste’mol qilinishidan qat’iy nazar, kuniga 10 martagacha qusish ko’payishi bilan ifodalanadi. Doimiy ko’ngil aynish xarakterlidir. Tana suvsizlanadi, tana vazni 3 — 5 kg ga kamayadi (dastlabki vaznning 6%). Homilador ayollarning umumiy ahvoli yomonlashadi. Kelajakdagi onalar zaiflik, befarqlik, ko’z yoshlari, ba’zida depressiyadan shikoyat qiladilar. Teri rangpar, quruq, til oq qoplama bilan qoplangan bo’ladi va terining sarg’ishligi qayd etilishi mumkin.
• Toksikozni og’ir darajasi (homilador ayollarning haddan tashqari qusishi) kam uchraydi. Qusish chastotasi kuniga 20 martagacha yoki undan ko’p bo’ladi. Haddan tashqari qusish kuchli suvsizlanish va intoksikatsiya bilan tavsiflanadi. Ushbu holat o’rtacha og’irlikdagi homilador ayollarda qusishning davomi sifatida yuzaga kelishi yoki og’irlashishi mumkin. Haddan tashqari qusish bilan tana vazni tezda pasayadi, o’rtacha haftada 2-3 kg ga kamayadi, teri quriydi va yumshoq bo’ladi, teri osti yog’i tezda yo’qoladi, til va lablar quriydi, og’izdan aseton hidi seziladi, tana harorati 38 darajaga ko’tarilishi mumkin.

O’rtacha va og’ir toksikoz kasalxonada davolanadi.