“Oltin soat”: sog‘lom bo‘lish va umrni uzaytirish uchun qaysi vaqtda uyquga yotish kerak?

Yaqinda o‘tkazilgan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, har kuni bir xil vaqtda uxlash haqiqatan ham organizmni xavfli kasalliklarning rivojlanishidan himoya qiladi. Marie Claire nashri uyquga yotish uchun eng yaxshi vaqt borasida mutaxassislar fikri bilan bo‘lishdi.

Olimlarning fikriga ko‘ra, uyqu har qanday vaqtdan ko‘ra foydaliroq bo‘lishi mumkin bo‘lgan “oltin soat” haqiqatan ham mavjud. Bu vaqt soat 22:00 dan 23:00 oralig‘igacha, bu, albatta, boyqushlarni xursand qilmaydi. Biroq Exeter universiteti tadqiqoti shuni ko‘rsatadiki, uxlash vaqti va yurak xuruji hamda insult o‘rtasida, ayniqsa, ayollarda paydo bo‘lishida bog‘liqlik bor.

Kech uxlaydiganlar sog‘lig‘ini ko‘proq xavf ostiga qo‘yadi. Agar uxlash vaqti yarim tundan keyin sodir bo‘lsa, u holda organizmning ertalabki yorug‘lik bilan uchrashish ehtimoli kamroq bo‘ladi va ichki biologik soatga zarar yetkazishi mumkin. The Sleep School klinik direktori Gay Medouzning so‘zlariga ko‘ra, inson organizmni “oltin soat” deb ataladigan vaqtda uyquni his qilishi va sakkiz soatdan keyin uyg‘onish uchun dasturlashtirilgan. Uyqudan uyg‘onganda, yorug‘lik ko‘zga kiradi va organizmni vaqt bilan sinxronlashtiradi. Shuningdek, odamlar o‘z energiyasini quyoshdan oladi, chunki inson yorug‘lik va qorong‘i davrlarga moslashgan va ularni buzadigan har qanday narsa organizmni odatdagidan chiqarib yuboradi.

European Heart Journal jurnalida chop etilgan tadqiqotda 43 yoshdan 74 yoshgacha bo‘lgan 88 ming nafar britaniyalik insonlar ma’lumoti tahlil qilindi. Bir hafta davomida subyektlar uxlash va uyg‘onish vaqtlarini kuzatadigan moslamalarni kiyib, turmush tarzi bilan bog‘liq savollarga javob berdi. Ma’lumotlar ishtirokchilarning so‘nggi besh yildagi tibbiy ma’lumotlari bilan taqqoslandi, unda yurak xuruji, insult, yurak yetishmovchiligi va yurak bilan bog‘liq boshqa kasalliklar batafsil ko‘rsatilgan.

Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, har kuni soat 22:00 dan 22:59 oralig‘ida uxlaydiganlar yurak bilan bog‘liq muammolarning eng past darajasiga ega. Yarim tundan keyin uyquga ketgan odamlarda yurak xastaliklariga chalinish ehtimoli 25 foizga ko‘proq. Aytgancha, uxlash uchun ham shoshilmaslik kerak. Soat 22:00 dan oldin uxlaganlarda yurak xastaligi rivojlanish xavfi 24 foizga, 23:00 dan 00:00 gacha yotadiganlarda esa 12 foizga yuqoriligi ko‘rsatilgan.

Tadqiqot mualliflarining ta’kidlashicha, 22:00 dan 23:00 gacha muntazam ravishda uyquga yotish minimal harakat bilan yurak xastaliklarining oldini olishga yordam beradi. Bosh muallif doktor Devid Plans shunday dedi: “Organizmda jismoniy va aqliy faoliyatni tartibga solishga yordam beradigan sirkad ritmlar deb ataladigan ichki 24 soat soat bor. Natijalar shuni ko‘rsatadiki, erta yoki kech yotish yurak-qon tomir sog‘lig‘iga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan soatni buzish ehtimoli ko‘proq. Bizning tadqiqotimiz shuni ko‘rsatadiki, uyqu uchun optimal vaqt organizmning 24 soatlik siklning ma’lum bir nuqtasida sodir bo‘ladi va og‘ishlar sog‘liq uchun zararli bo‘lishi mumkin. Eng xavfli vaqt yarim tundan keyin uxlash bo‘lib, ehtimol bu tana soatini tartibga soluvchi ertalabki yorug‘likni ko‘rish imkoniyatini kamaytirishi mumkin.

Tadqiqot mualliflari, ishlashdagi eng katta farqni ayollarda ko‘rish mumkinligini ma’lum qildi va bu gormonal farqlar hamda menopauza bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Menopauzaning boshlanishi bilan ayollarda yurak-qon tomir kasalliklarining rivojlanishi kuchayadi — bu estrogen darajasining pasayishi bilan bog‘liq. Shu bilan birga, yarim tundan keyin uxlaydigan erkaklar salbiy oqibatlarga kamroq duchor bo‘ladi, ammo 22:00 dan oldin uyquga ketadiganlar ham yurak bilan bog‘liq muammolarga duch kelishi mumkin.

“Natijalar o‘zaro bog‘liqlikni ko‘rsatmasa-da, uxlash vaqti boshqa omillar va uyqu xususiyatlaridan qat’iy nazar yurak uchun potensial xavf omili sifatida paydo bo‘ldi, — dedi Plans. — Agar bizning topilmalarimiz boshqa tadqiqotlarda tasdiqlansa, uxlash vaqti va asosiy uyqu gigiyenasi yurak xastaliklari rivojlanish xavfini kamaytirishning arzon usuli bo‘lishi mumkin. Oddiy tavsiyalardan tashqari, olimlar uyqu rejimini normallashtirish uchun maxsus ilovalarni ommalashtirish imkoniyatini ko‘rib chiqmoqda”.

Mutaxassislar “oltin soat”ga tayyorgarlik ko‘rishni maslahat beradi — elektron qurilmalarni oldindan o‘chirib qo‘yish, gadjetlardan foydalanmaslik, chiroqlarni xiralashtirish va tasalli beruvchi musiqani yoqish yoki kitob mutolaa qilish. Shuningdek, ertalab soat 10:00 da 10 daqiqalik piyoda yurish ruhiy salomatlik va uyqu sifatini yaxshilaydi.